Αν λοιπόν η νέα pop κουλτούρα είναι σημάδι
πως ζούμε σ’ ένα άρρωστο κόσμο, ετοιμαστείτε.
Ο ασθενής θα χειροτερέψει…
Από τον Hitchcock στο Game of Thrones
της Φανίτσας Πέτρου
Η βία έκανε cameback. Έγινε μόδα. Ζούμε λες στο μέσο μιας παγκόσμιας συνωμοσίας που βάλθηκε να μας απευαισθητοποιήσει στη θέα της. Η ακραία απεικόνιση βίας ας πούμε στο κινηματογράφο, αν και υπήρχε από πάντα, δεν ήταν ποτέ mainstream. Ανήκε στο σύμπαν των B movies, και των Slasher / Gore films. Σε υποκατηγορίες των ταινιών τρόμου δηλαδή, που δεν ήταν ποτέ για το πλατύ κοινό. Η ιδέα πως θα βλέπαμε στο σινεμά στα καλά καθούμενα, έτσι όπως χλαπακιάζαμε ανέμελα το ποπ κόρν μας, αποκεφαλισμούς, ακρωτηριασμούς, ευνουχισμούς, κόκκαλα, εντόσθια και γενικά το είδος των πραγμάτων που μόνο ένας φοιτητής ιατρικής ή ένας serial killer “δικαιούτο” να αντίκριζε σε άλλες εποχές χωρίς να αναστατώνεται, μας ήταν μέχρι σχετικά πρόσφατα αδιανόητο. Γιατί μέχρι σχετικά πρόσφατα, ζούσαμε σε ένα κόσμο απείρως αθωότερο.
Όταν το 1960, πρωτοκυκλοφόρησε στους κινηματογράφους το Psycho του Alfred Hitchcock, ασθενοφόρα περίμεναν έξω από την κάθε αίθουσα προβολής για να περιθάλπουν όσους τυχόν λιποθυμούσαν από τη θέα του αίματος στη σκηνή του φονικού στο μπάνιο. (Πράγμα που συνέβηκε και το 1973, στις πρώτες προβολές της ταινίας The Exorcist) Μπορεί ο Hitchcock να το έκανε για λόγους διαφημιστικούς, εμπνευσμένος πιθανώς από τη τακτική του Grant-Guignol, του θέατρου του τρόμου της Γαλλίας, στο προσωπικό του οποίου υπήρχαν γιατροί και νοσοκόμες (παρ’ όλο που σε εκείνη τη περίπτωση, ήταν συχνά ηθοποιοί), μα η αλήθεια είναι πως χρειάστηκαν τα ασθενοφόρα εντέλει, γιατί ο κόσμος όντως λιποθυμούσε! Και το μόνο που έδειχνε η ταινία, ήταν το μαχαίρι στη κουρτίνα του μπάνιου, κι ύστερα το αίμα να τρέχει στην αποχέτευση…
Το Casino Royale, του 2006, η πρώτη ταινία με τον Greg Daniel σαν James Bond, σηματοδότησε ίσως την αρχή της νέας τάσης με την μακριά και αχρείαστη σκηνή βασανισμού του ήρωα. Όσο κι αν συγκρινόμενη η συγκεκριμένη σκηνή με πιο πρόσφατες θα μπορούσε να θεωρηθεί και “ήπια”, άνοιξε τις πύλες, ακριβώς γιατί δεν επρόκειτο για ταινία που ανήκε σε οποιαδήποτε υποείδος του Gore, μα για μια PG-13 (κατάλληλη δηλαδή για κοινό άνω των 13 χρονών), “ανώδυνη” κατά τα άλλα ταινία, που απευθυνόταν στο μέσο θεατή. Μα πολλή αίμα κύλησε από τότε στις κινηματογραφικές αίθουσες. Ωκεανοί ολόκληροι για την ακρίβεια. H τηλεόραση ακολούθησε. Όταν τα συνδρομητικά (Cable) Αμερικάνικα κανάλια (βλ. Showtime, HBO, STARZ κλπ) και τελευταία οι διαδυκτιακές πλατφόρμες /κανάλια (βλ. Amazon), άρχισαν να παραγκωνίζουν τα “παραδοσιακά” Network κανάλια που βασίζονται στις διαφημίσεις για τα έσοδα τους, και γι αυτό είναι υπόλογα σε κανόνες για οικογενειακές ζώνες και τα παρόμοια, δεν υπήρχε επιστροφή. Οι γραφικές σκηνές βίας και σεξ, όπως και η σκληρή γλώσσα, έμπαιναν πλέον σε κάθε σειρά, όχι γιατί κατά ανάγκη το απαιτούσε η πλοκή, αλλά απλά επειδή επιτρέπετο πλέον. Ο κάθε δημιουργός (σεναριογράφος, σκηνοθέτης) έτρεξε να πρωτοτυπήσει με το να μας σοκάρει. Μόνο που είχαν όλοι ακριβώς την ίδια ιδέα… Άσε που αποδείχτηκε και σίγουρος τρόπος να ανεβούν οι τηλεθεάσεις. Και αν θα διατηρείτο η προσοχή του κοινού που ήταν πια διασπασμένη, κι η πείνα του για νέες ακραίες εικόνες χορτάτη, η βία θα έπρεπε να κλιμακωθεί, το αίμα να τρέξει ποταμός, τα εντόσθια να ξεπηδήσουν από τις πληγές, κι οι γυναίκες να εξευτελιστούν με χίλιους δυο τρόπους. Γι αυτό και άρχισαν να διαλέγονταν πλέον σενάρια που θα εξυπηρετούσαν τη νέα ανάγκη για μονομανή βία και απρόσωπο βίαιο σεξ που παραπέμπει σε πορνό. Ιστορίες με βρυκόλακες, ζόμπι, τέρατα, μεσαιωνικά δράματα και ιατροδικαστικά αστυνομικά μυστήρια, είναι τα τελευταία 8-10 χρόνια τα αγαπημένα θέματα των πιο πετυχημένων τηλεοπτικών σειρών, ακριβώς γιατί δίνουν την δυνατότητα να δούμε όλων των ειδών βαρβαρότητες, αποκεφαλισμούς, ακρωτηριασμούς, αιματηρές σκηνές πολέμου, εντόσθια χυμένα, νεκροτόμους επί το έργον, άγριες σκηνές βασανισμών, βιασμών και φόνων. Τα σενάρια δεν αναφέρονται απλά στη βία, οι σκηνοθέτες δεν την υπαινίσσονται απλά, μα μας κάνουν μάρτυρες της καρέ-καρέ. Φάση-φάση. Αν παρακολουθείτε λοιπόν τη νέα Αμερικάνικη και Αγγλική τηλεόραση, που χαρακτήρισε τη εποχή μας σαν “golden time of TV”, πάει να πει πως είδαν και σας πολλά τα μάτια σας… (Πιθανότατα σαν και μένα, πίσω από τα μισανοιγμένα σας δάκτυλα…) Κι αν δεν έχετε ιδέα για τι πράγμα μιλώ, δύο πράγματα έχω να σας πω: α) Ζήτε ακόμα στα ‘90ς, και β) Τυχεράκηδες!
Κι ύστερα ήρθε το Game of Thrones. Και η τηλεόραση άλλαξε για πάντα. Το έξυπνο σενάριο που τσιμέντωσε τη νέα τάση για τα καλά, παραπέμπει στα πιασάρικα σημεία του Lord of the Rings, του Harry Potter, του Chronicles of Narnia μαζί με λίγη μυθολογία και Ρωμαϊκή και Αγγλική ιστορία, όλα στο πιο σκοτεινό τους, ανάμικτα με τις σεξιστικές εμμονές των πορνό, και τις θεματικές των video games (τα τελευταία αντλούν έτσι κι αλλιώς υλικό από τις ίδιες πηγές). Το Game of Thrones, είναι μια πολυβραβευμένη, υψηλού επιπέδου παραγωγή, με δυνατό cast, ενδιαφέρουσα ιστορία, μα και ακραία, απενοχοποιημένη βία, και μια ατέλειωτη στρατιά γυμνών γυναικών που περιφέρονται ανάμεσα στους, εννοείται, ντυμένους άντρες (κι αυτό έχει πάντα τη σημασία του), σα νάναι απλά μέρος του σκηνικού, και που χρησιμοποιούνται εντέλει και από τους άντρες ήρωες σα νά ναι ακριβώς αυτό. Μοιάζει δηλαδή να είναι μια μακριά φαντασίωση αγοριών στη εφηβεία (πως να μη χτυπήσει εμπορική φλέβα;) Περιέχει δε σκηνές και ιδέες που σοκάρουν, όπως το εφτάχρονο (ή κάτι τέτοιο) αγόρι να θηλάζει στα όρθια (αφού είναι και κοτζάμ παιδί…) τη βασίλισσα μητέρα του, τη σκηνή με την εκδορά ζωών (με πλήρη λεπτομέρεια) μπροστά στα μάτια μας, τη ρομαντικοποίηση της αιμομιξίας μεταξύ αδελφής και αδελφού, την αιμομικτική σχέση πατέρα με τις κόρες του, κι ύστερα με τις εγγονές του (που είναι και κόρες του…), και γενικά τη διαρκή ταπείνωση και τους βιασμoύς όλων σχεδόν των ηρωίδων. Κι όλα αυτά, γυρισμένα σε μια παραγωγή του επιπέδου του Lord of The Rings, με σκηνοθετική μαεστρία, εξαιρετική φωτογραφία, υπνωτική ατμόσφαιρα και κοστούμια / έργα τέχνης, γεμάτα χειροποίητες λεπτομέρειες φτιαγμένες από τα χέρια της καλλιτέχνιδας Michele Carragher. Λίγες σειρές σφυροκοπούν τις αισθήσεις μας και τις αρχές μας τόσο ανελέητα. Ο θαυμασμός εναλλάσσεται με την αηδία. Κι ύστερα με την αγανάκτηση. Κι ύστερα με το θυμό, και πάλι από την αρχή…
Είναι εν ολίγης μια σειρά με ένα ύπουλο σεξισμό, τυλιγμένο στη χρυσόκολλα της φροντισμένης παραγωγής, που χρησιμοποιεί τη μυθική “μεσαιωνίζουσα” εποχή σαν δικαιολογία για την απεικόνιση βαρβαροτήτων, χωρίς να είναι υπόλογη σε politically corect κανόνες, σε δικαιώματα γυναικών και τα παρόμοια. Γιατί δεν είναι παρά μια σειρά φαντασίας, σωστά; Μη παρασύρεστε από το γεγονός ότι ο συγγραφέας όντας έξυπνος, έδωσε σε μια γυναίκα (τη Khaleesi, τη “μητέρα των δράκων”) το ρόλο της δύναμης, (αφού την είδαμε φυσικά να εξευτελίζεται πρώτα κάμποσο). Ο σεξισμός που διέπει τα βιβλία και τη σειρά, είναι έντονος και πρωτόγνωρος. Οι ηρωίδες του, αν δεν είναι σατανικές μάγισσες, είναι είτε πόρνες, είτε θύματα πολλαπλών εξευτελισμών, σεξουαλικών και ηθικών. Προσωπικά δεν είχα την κράση, το στομάχι, ή την ανοχή να αντέξω να παρακολουθώ τη συγκεκριμένη σειρά πάνω από μια σαιζόν, (και το ότι πολλοί ήρωες της σειράς μιλούν με την Sheffield προφορά – βλ. Sean Bean – το έκανε ελαφρώς δυσκολότερο για μένα…), και όπως φαίνεται δεν είμαι η μόνη. Οι αρνητικές αντιδράσεις πληθαίνουν τελευταία, καθώς πολλοί τηλεθεατές άρχισαν να το παίρνουν και εκείνοι επιτέλους χαμπάρι πως η σκοτεινή πλευρά της σειράς αυτής, δεν είναι καθόλου αθώα. Στο τέλος της τέταρτης σαιζόν ας πούμε, πολλοί αποφάσισαν συνειδητά πως δε θα ξαναπαρακολουθούσαν τη σειρά. Αφορμή ο βιασμός της αδελφής από τον αδελφό, (για να “παρηγορηθεί” ή κατά κάποιους κριτικούς, για να ξαναποκτήσει τη “δύναμη” του!) όταν ο γιος τους (άστα μη τα ρωτάτε…) πέθανε. Δίπλα από το πεθαμένο σώμα του όλα αυτά… Το τέλος της πέμπτης σαιζόν, είδε κι άλλους να αγανακτούν και να σταματούν τη παρακολούθηση και διαδικτυακή υποστήριξη της σειράς, μετά που ακόμα μια κεντρική ηρωίδα (η Sansa), βιάζεται ενώ άλλος ήρωας της σειράς εξαναγκάζεται να παρακολουθεί το βιασμό της, ο οποίος έτσι κι αλλιώς παρουσιάζεται σα νάταν δικαιολογημένος, αφού ο βιαστής της ήταν ο άντρας που μόλις παντρεύτηκε… Η αγανάκτηση που προκλήθηκε από την εν λόγω σκηνή ήταν τόση, που έκανε τους παραγωγούς της σειράς να προσαρμόσουν σεναριακά την έκτη σαιζόν που θα ξεκινήσει να προβάλλετε το Μάη του 2016, έτσι που να περιέχει λιγότερους βιασμούς γυναικών. (Να που το Ίντερνετ κάνει που και πού και καλό…)
Η ίδια απενοχοποίηση της βίας, η ίδια εμμονική χρησιμοποίηση των βιασμών των ηρωίδων όχι απλά σαν σεναριακό εύρημα, μα σαν θέαμα που εξασφαλίζει τηλεθεάσεις, και η ίδια ομιχλώδες ηθική, συναντιέται πλέον σε πολλές σειρές. Στο Outlander, τη σειρά που είναι βασισμένη στα βιβλία της Diana Gabaldon ας πούμε, χρησιμοποιείται το εύρημα του Time traveling για να μεταφερθούμε σε μια εποχή όπου η βία ενάντια των γυναικών ήταν επιτρεπτή (γιατί αν δεν είναι, τι σόι βιβλία/σειρά θα ήταν, σωστά;) Όταν οι παραγωγοί της σειράς ρωτήθηκαν αν θα απεικονίζονταν η βία προς τις γυναίκες (στο διπλό, “χρυσό” της ρόλο: σαν σεξουαλική πράξη και σαν τιμωρία), απάντησαν πασίχαρα πως “ναι” αλλά η σειρά θα ήταν κάπως “less rapey”. Το καθόλου “rapey” δεν τους πέρασε από το νου βέβαια… Το γεγονός πως χαρακτηρίζονται οι σειρές σήμερα από το βαθμό απεικόνισης βιασμών (πόσο δηλαδή “rapey” είναι), λέει πολλά… Παρόλο που η σειρά θεωρήθηκε το anti-Game of Τhrones, επειδή υποτίθεται έχει μια δυνατή γυναίκα σα κεντρική ηρωίδα, την βλέπουμε και αυτή να βιάζεται και κατόπιν να μαστιγώνεται και από τον σύντροφο της, όπως λέει για να την τιμωρήσει (για το γεγονός ότι υπήρξε η ίδια θύμα εξευτελιστικής βίας!), αλλά και να την κάνει να νιώσει λιγότερες ενοχές για το γεγονός ότι το “επέτρεψε” να συμβεί… (Τότε είναι που φωνάζεις “Έλεος!” και σπάζεις τη τηλεόραση…) Η επίδραση του Game of Thrones πάντως, φανερώνεται και από το γεγονός ότι χρησιμοποιείται σαν ρήμα πλέον για να πει ακριβώς αυτό: “to Game-of-Throne something” σημαίνει το να έχεις μια υψηλής ποιότητας παραγωγή με προσκόλληση στο γυμνό, τους βιασμούς και τη βία. Άλλωστε αυτό εξασφαλίζει φανατικούς θεατές καθώς διαιωνίζει τα καλά εδραιωμένα Πατριαρχικά κλισέ του άντρα εξουσιαστή και της γυναίκας πόρνης / θύμα / αντικείμενο.
Η απεικόνιση βίαιων και βαθιά αναστατωτικών σκηνών, υπάρχουν σε όλες σχεδόν τις κατά τα άλλα καλογραμμένες και προσεγμένες δραματικές σειρές, συνήθως από το πρώτο πρώτο επεισόδιο, για να μας προϊδεάσουν για το τι θα ακολουθήσει, αλλά και για να σιγουρέψουν το κοινό τους: O Kevin Spacey στο House of Cards να στραγγαλίζει το τραυματισμένο σκυλί του γείτονα του, ενώ κάνει αυτάρεσκες δηλώσεις στη κάμερα! O Terrence Howard σαν πατέρας στο Empire, να θέλει να πετάξει στα σκουπίδια το γιο του επειδή είναι ομοφυλόφιλος! O Άραβας δικτάτορας στο Tyrant να βιάζει μια γυναίκα μέσα στο σπίτι της, παρουσία του άντρα και των παιδιών τους… Ο Τουταγχαμών παιδί, να καλείται να βασανίσει ένα άλλο παιδάκι για να αποδείξει σε όλους πως είναι Φαραώ, στο Tut. Ο Patrick Stewart στο Blunt Talk, να απαιτεί από τον μπάτλερ του να τον μαστιγώνει (Why Professor X? WHY?) Οι διάφοροι (αμέτρητοι για την ακρίβεια), νεκροτόμοι να κομματιάζουν πτώματα μπροστά στα μάτια μας στις αστυνομικές σειρές, τύπου Bones. Η σκηνή κτηνοβασίας(!) στη κατά τα άλλα, ανώδυνη, sitcom σειρά Younger… Η νεαρή μπαλαρίνα στο φετινό Flesh & Bone, που παρόλο το όπως μας λεν, σπάνιο ταλέντο της, επιβάλλεται να βιαστεί από τον χρηματοδότη του μπαλέτου για να κερδίσει ρόλους, και να γίνει για κάποια φεγγάρια στριπτιτζού, εμπείρία που παρουσιάζεται περίπου σαν λύτρωση, Α ναι, και να έχει και σχέσεις με τον αδελφό της. Και δε μιλάμε του τύπου “Αραβωνιάσματα” του Μπόγρη (βλ. αδελφός ερωτεύεται αδελφή χωρίς να το ξέρει ότι είναι αδελφή του), αλλά με πλήρη γνώση του τι γίνεται και με δόση ρομαντισμού…. Αυτό το τελευταίο είναι εντέλει άλλωστε πολύ δημοφιλές εύρημα. Εκτός από το Game of Thrones και το Flesh and Bone, “ρομαντικές”, αιμομικτικές σχέσεις μεταξύ αδελφιών συναντάμε και στο Shame, και στο (spoiler alert…) Crimson Peak, το τελευταίο φιλμ του Guillermo Del Toro. Λες κι είναι επιδημία…
Ένα παράδειγμα της νέας τάσης βία-στο-σινεμά, είναι και η καινούργια ταινία του Alejandro Inarritu, “The Revenant”, που ενώ σαρώνει τα βραβεία, δεν είναι παρά μια μακριά σειρά από βιαιότητες. Δεν είναι τυχαίο το ότι χαρακτηρίστηκε “pain porn”, αφού παρουσιάζει το πόνο, τη βαναυσότητα, την Μεσαιωνική αγριάδα, τους βασανισμούς, τις σωματικές κακουχίες και φυσικά εννοείται, τους απαραίτητους βιασμούς, σαν ψυχαγωγία. Καμιά κρυμμένη φιλοσοφία (όπως στην περίπτωση του “Birdman”, του περσινού υπέροχου εγχειρήματος του ίδιου), μόνο η κινηματογραφημένη με τρόπο αριστοτεχνικό γραφική (πιο γραφική δεν γίνεται) ωμή, ζωώδικη βία, που παρουσιάζεται σαν “τέχνη”: όλα δίνονται σε αυτό. Στο πως δηλαδή θα απεικονιστεί με το πιο άγριο τρόπο η επίθεση της αρκούδας, οι πληγές στο σώμα του πρωταγωνιστή, η βαναυσότητα της εκδίκησης του, κλπ κλπ. Και θάταν πιο “τίμιο” αν η κινηματογράφηση δεν ήταν τόσο αριστοτεχνική. Αν δηλαδή οι προθέσεις του δημιουργού να κάνει μια gore ταινία, δε κρύβονταν πίσω από τους σέπια τόνους των παγωμένων τοπίων και – ας είμαστε ειλικρινείς – πίσω από φτηνά, ψευδοκουλτουρέ κόλπα, όπως το να έχει ο πρωταγωνιστής Ινδιάνα γυναίκα, πράγμα που τον κάνει υποτίθεται αυτόματα πιο συμπαθή (ούτε κατά δάνοια), την εκδίκηση του “δικαιολογημένη”, και την ταινία πιο “ποιοτική”. Αν αφαιρέσεις τα ομολογουμένως υπέροχα πλάνα, η ταινία δεν είναι παρά ένα fetish φιλμ της δεκάρας, μια παραλλαγή των torture porn ταινιών για θεατές που αρέσκονται να βλέπουν κόσμο να βασανίζεται / πληγώνεται, βιάζεται, αποκεφαλίζεται κλπ… Πράγμα που μας θυμίζει το παλαιότερο φιλμ “The Passion of the Christ” του Mel Gibson, που είχε υποτίθεται προθέσεις να είναι μια θρησκευτική ταινία, τα 2/3 της οποίας δεν ήταν παρά σκηνές βασανισμού. (Τουλάχιστον ταινίες όπως το “Saw” ή το “Hostel” δεν κουβαλούν σοβαροφάνειες και ψευδαισθήσεις των “ποιοτικών” προθέσεων τους). Το ίδιο πρόβλημα συναντιέται φυσικά και σε όλες τις ταινίες του Tarantino, όπως στη καινούργια του “The Hateful Eight”, όπου η στυλιζαρισμένη βία και το καρτουνίστικο gore, γίνονται και πάλι αυτοσκοπός, γίνονται η μηχανή που κινεί τη όποια δράση. Κι αυτό που πάντα ενοχλεί πέρα από τη εμμονή του δημιουργού με τη βία, είναι και το πόσο μπλαζέ φαίνεται να είναι οι μάρτυρες της, μα και τα θύματα της, τα οποίοι παρακολουθούν ή υπόκεινται σε χίλια δυο βασανιστήρια χωρίς να αντιδρούν. Λες και δε τρέχει τίποτε…
Ακόμα και στις κωμωδίες και στις υποτίθεται σύγχρονες rom-com ταινίες, οι σκηνές με όσα δε θέλουμε να βλέπουμε πληθαίνουν: φτηνό σκατολογικό χιούμορ, εμετοί και όλων των λογιών τα ανθρώπινα υγρά, γραφικές “σκηνές τουαλέτας”, η απαραίτητη “άντρας-που-αυνανίζεται-θυμωμένα σκηνή” σε όλες τις κωμωδίες, και η απαραίτητη “άντρας-που-κατουρά-σε-δοχείο” (το λεγόμενο “long piss in a pot”) στις σοβαρές ποιοτικές ταινίες εποχής. Και φυσικά μια νορμαλοποίηση των σαδομαζοχιστικών ερωτικών σκηνών, που δεν λείπουν πλέον σχεδόν από πουθενά, όπως και η τελευταία εξαιρετικά δημοφιλής τάση να βλέπουμε ετερόφυλες κατά τα άλλα γυναίκες να φιλιούνται (βλ. Birdman, Mr. Robot, Black Swan, κλπ, κλπ), όχι γιατί έχει αυτό κάτι να κάμει με τη πλοκή της ταινίας – όπως στη περίπτωση των φετινών Carol και Freeheld ας πούμε – αλλά εντελώς στο άσχετο, απλά για να εξυπηρετηθούν οι ηδονοβλεπτικές ανάγκες των ετερόφυλων αντρών θεατών.
Πουθενά δε σταματούν πλέον οι νέοι σκηνοθέτες και σεναριογράφοι σην προσπάθεια τους να μας κρατήσουν τη προσοχή. Η λίστα των βαναυσοτήτων και των ακροτήτων στο νέο κινηματογράφο και στη νέα τηλεόραση είναι ατέλειωτη. Τόσο μεγάλη, όσα και τα ψυχικά τραύματα που μας αφήνει η κάθε τέτοια σκηνή. Ακόμα και στα κινούμενα σχέδια και στις ταινίες που απευθύνονται σε παιδιά, τα σενάρια αγγίζουν πολύ σκοτεινές πλευρές, τα special effects παραείναι τρομαχτικά κι η βία είναι παράταιρα παρούσα, λες και προετοιμάζονται οι επόμενες γενιές για να ζήσουν σε ένα κόσμο πιο βίαιο, πιο άκαρδο, πιο αποκομμένο από την ανθρωπιά του.
Η βία, έγινε πλέον κομμάτι της παγκόσμιας pop κουλτούρας. Ειδικά η βία ενάντια στις γυναίκες, η οποία δεν είναι απλά παρούσα στη Rap και Hip-Hop μουσική ας πούμε, μα είναι η δύναμη που κινεί τη μηχανή της. Οι γυναίκες στους στίχους των τραγουδιών αν δεν είναι “Bitches” & “Hos” είναι απλά σώματα, είναι σκόρπια μέλη: στήθη, πισινοί κλπ. (σημ.:“Bitches” είναι όλες οι γυναίκες που θα πουν “όχι” στον άντρα. “Hos” είναι όσες θα πουν ναι…) Στους στίχους τους, οι γυναίκες έχουν ταυτότητα μόνο σαν σεξουαλικά αντικείμενα, και αδιάκοπα καλούνται να σκάσουν και να “εξυπηρετήσουν” τις όποιες αντρικές ανάγκες. (Μερικά “κλασσικά” παραδείγματα του φαινομένου, εδώ: http://elitedaily.com/music/music-news/the-20-most-misogynist-lines-in-rap-history/ ) Η βία που θα ασκηθεί πάνω τους “δικαιολογημένη” λοιπόν, (ακριβώς γιατί δεν είναι παρά “Bitches” & “Hos” και σκόρπια, “ακέφαλα” μέλη), κι έχει σκοπό να ενδυναμώσει / αποδείξει τον ανδρισμό του ήρωα / τραγουδιστή. (Πολύ εύθραυστο πράγμα τελικά αυτός ο ανδρισμός κάποιων ετερόφυλων αντρών. Όλο και πρέπει να τον αποδεικνύουν. Λες και βρίσκεται υπό συνεχή αμφισβήτηση… Κι ο τρόπος που διαλέγουν αυτοί οι τύποι με τον εύθραυστο ανδρισμό, είναι πάντα προβλέψιμος. Και αφήνει πάντα θύματα πίσω του…) Ένα “κλασσικό” παράδειγμα σχετικό και με τα όσα γράφτηκαν και πιο πάνω, γραμμένο από τον ράπερ Bizarre: “My little sister’s birthday / She’ll remember me / For a gift I had ten of my boys take her virginity.” Και δεν είναι απλά ότι υπάρχουν τύποι που θα κάναν τέτοιες σκέψεις (και πιθανότατα πράξεις), που θα γράφαν τέτοια τραγούδια, είναι που υπάρχουν εταιρείες παραγωγής που τα στηρίζουν. Κι ύστερα ένα πλήθος ακροατών που τα κάνει επιτυχίες: άντρες και αγόρια που θα νιώσουν το machismo τους, τον ανδρισμό τους να δυναμώνει ακούγοντας τα. Κορίτσια που θα συνηθίσουν τους ρόλους τους των αιώνιων θυμάτων και θα τους δουν σα φυσικούς… Σαν κομμάτι της γυναικείας ταυτότητας τους.
Το ίδιο συμβαίνει και με την αισθητική των comics και τη θεματολογία των video games και την εμμονική και στα δύο αναπαράσταση βίαιων πράξεων ειδικά ενάντια των γυναικών. Στο εξαιρετικά δημοφιλές βιντεοπαιχνίδι Grand Theft Auto V, παραδείγματος χάριν, ο παίκτης έχει την δυνατότητα να αγοράσει γυναίκες (ή κορίτσια), να κάνει εικονικό σεξ μαζί τους με το τρόπο της αρεσκείας του (γιατί τι είναι παραπάνω από πράγματα;) και κατόπιν να τις δολοφονήσει (ξανά με το τρόπο της αρεσκείας του) σαν συνέχεια και κορύφωση της σεξουαλικής πράξης, μα και για να πάρει και τα λεφτά που έδωσε πίσω. Διπλό το κέρδος δηλαδή…
Οι συγγραφείς / σεναριογράφοι, πάντα έγραφαν για τη σκοτεινή πλευρά της ανθρώπινης φύσης, μα ποτέ πριν με τέτοια εμμονή, και ποτέ πριν τόσο in-our-face. Όλα όσα απλά τα υπαινίσσονταν σε παλαιότερες εποχές, όλα όσα ο σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας (παλιομοδίτικη πια λέξη και έννοια, ποιος αλήθεια τη θυμάται;) ή έστω το political correctness απαγόρευε να δούμε, όλα όσα υπήρχαν κανόνες για να μας προστατεύουν από αυτά, τώρα ξεσκεπάστηκαν. Τώρα πολλαπλασιάστηκαν. Τίποτε δεν είναι πολύ σοκαριστικό για τα μάτια μας πλέον, τίποτα δεν μας χαρίζεται. Και κανένας, ειδικά οι γυναίκες, δεν τολμούν να μιλήσουν για αυτό, γιατί οτιδήποτε έχει να κάμει με το σεξ, τις έπεισαν πως πρέπει να το αποδέχονται σα “φυσικό”, ακόμα κι αν τις εξευτελίζει, από φόβο μην τυχών και θεωρηθούν οπισθοδρομικές. Μα είναι και δρόμοι τόσο σκοτεινοί, τόσο απομακρυσμένοι από την ανθρωπιά σου, που καλύτερα είναι να μην περπατηθούν. Για 2000 και βάλε χρόνια, η γυναικεία σεξουαλικότητα ήταν καταδικαστέα, μα αν το καλοσκεφτούμε τί άλλαξε; Οι γυναίκες δεν έχουν στη ουσία επιλογή αφού εξακολουθούν να παίζουν τους παθητικούς τους ρόλους έτσι όπως αυτοί διαμορφώνονται από τη αντρική ανάγκη και αισθητική που κτίστηκε μέσα από τόσους αιώνες και που βλέπει τις γυναίκες σαν σώματα πάνω απ’όλα…
Κι αν παλαιότεροι δημιουργοί μας έκαναν ενίοτε “μάρτυρες” της σκοτεινής πλευράς, ποτέ (ή έστω σπάνια), δεν το έκαναν για να ωραιοποιήσουν τη βία ή για να κερδίζουν θεατές / αναγνώστες, πράγμα που σημαίνει πως ήξεραν που να βάλουν φρένο, και πως είχαν και αντίληψη της ευθύνης τους. Δεν προτείνουν έμμεσα να μιμηθούμε τους θύτες που περιγράφουν, ωραιοποιόντας τις πράξεις τους! Βαναυσότητες εναντίον γυναικών, υπάρχουν ας πούμε στα βιβλία της Toni Morrison, της Margaret Atwood και πλήθος άλλων. Βία ενάντια στους gay άντρες, παρουσιάζεται και στα βιβλία του James Baldwin κλπ. Ενα ολόκληρο επεισόδιο (μάλιστα ένα από τα καλύτερα και αστειότερα) αφιερώνεται στον αυνανισμό στο Seinfeld όταν ο George ήταν “Master of his domain”, αιμομικτική σχέση μεταξύ αδελφιών, υπάρχει και στο God of Small Things της Arundhati Roy, σκηνή θηλασμού μεγάλου παιδιού βλέπουμε και στη εξαιρετική φετινή ταινία “Room”, (για να μην αναφερθώ στο “Grapes of Wrath”…), ενώ φόνος σκύλου, υπάρχει και στο To Kill a Mockingbird της Harper Lee! Μα όλα τα πιο πάνω, είναι δημιουργήματα που κατά βάθος μιλούν για ανθρωπιά! Παρομοίως η φετινή ταινία “Room”, έχει σα θέμα την κατ’εξακολούθηση κακοποίηση μιας γυναίκας, οι βιασμοί της οποίας δεν γίνονται θέαμα επί της οθόνης. Το ίδιο συμβαίνει και με το εξαιρετικό φετινό φιλμ “Spotlight”, που έχει σα θέμα την αληθινή ιστορία της κακοποίησης παιδιών από Καθολικούς ιερείς στη Βοστώνη και αλλού, που παρουσιάζει το όλο θέμα χωρίς να εξευτελίζει ανθρώπινες αξιοπρέπειες. Στα πιο πάνω παραδείγματα, η σκοτεινή πλευρά της ανθρώπινης φύσης δε παρουσιάζεται για ηδονοβλεπτικούς και για αυτό εμπορικούς λόγους! Η βία δε γίνεται ψυχαγωγία. Με δυο λόγια, ο τρόπος μα και ο λόγος που λέγονται / παρουσιάζονται τα πράγματα, έχουν τεράστια σημασία!
Κι όσο κι αν οι σειρές αυτές περιγράφουν γεγονότα που ναι, συμβαίνουν ενίοτε και στη πραγματικότητα, η συχνότητα με την οποία παρουσιάζονται, αλλά και η έμμεση απενοχοποίηση τους, δε μπορεί παρά να απευαισθητοποιεί τους θεατές, ειδικά τους νεαρότερους, και να επηρεάζει εντέλει την αντίληψη τους περί σεξ, και σαν αποτέλεσμα, το κοινωνικό τοπίο. Η επαναληπτικότητα βίαιων σκηνών, νορμαλοποιεί τη βία. Την κάνει mainstream. Συνηθισμένο φαινόμενο. Την κάνει ΟΚ. Και τότε η τέχνη δε μιμείται απλά την ζωή, μα η ζωή αρχίζει να μιμείται τη τέχνη… Η εξοικίωση των θεατών με τις εικόνες βίας το κάνει ας πούμε ευκολότερο το να το καταπιούν το χάπι οι Αμερικανοί πολίτες πως είναι αναγκαία για να τους προστατέψει από τους πιθανούς τρομοκράτες που υποβάλλονται από τις Αμερικανικές αρχές αποενοχοποιημένα πλέον, σε φοβερά βασανιστήρια ακόμα και όταν δεν υπάρχουν αποδείξεις της ενοχής τους: 57% των Αμερικανών πολιτών, θεωρούν πως τα βασανιστήρια είναι μια χαρά μέθοδος ανάκρισης…
Τα δύο είναι συγκοινωνούντα δοχεία: Η βία στο σινεμά, τη τηλεόραση, κλπ έχει σαν επακόλουθο να τρέφει με τη σειρά της την ίδια την πραγματική ζωή. Τα βίντεο ας πούμε που δίνει στη δημοσιότητα η τρομοκρατική οργάνωση Isis, με βασανισμούς και live αποκεφαλισμούς και φόνους, είναι καθαρά εμπνευσμένα από την Αμερικάνικη pop κουλτούρα: η κινηματογράφηση, ο φωτισμός, η μουσική στο background, δανείζονται την “αισθητική” τους από ταινίες, τηλεοπτικές σειρές, video clips, video games της Δύσης! Όταν λοιπόν οι Δυτικοί αγανακτούν και σοκαριζόταν με την αγριότητα των Ισλαμιστών, ας το θυμούνται τουλάχιστον πως τα ίδια βλέπουν και εκείνοι καθημερινά ως ψυχαγωγία!
Για τους ίδιους ακριβώς λόγους, δεν είναι τυχαία και η κατακόρυφη αύξηση στις κακοποιήσεις παιδιών και γυναικών τα τελευταία χρόνια. Και αν οι νεότερες γενιές εκτίθενται από πολύ μικρή ηλικία σε εικόνες και ιδέες τις οποίες δεν έχουν ακόμα την ικανότητα να τις εξηγήσουν και να τις ταξινομήσουν σωστά, κι αν όλες οι πληροφορίες που παίρνουν για το σεξ, και τους φυλετικούς ρόλους τους προέρχονται από τα media, σημαίνει πως έπονται και τα χειρότερα… Ένα από τα πολλά παραδείγματα που ακούμε τελευταία στις ειδήσεις είναι και η πρόσφατη ιστορία του 9χρονου κοριτσιού από τη Κύπρο που βιαζόταν από τον ανήλικο αδελφό της και τον 77χρονο παππού της που “εκπαίδευε” πάνω της τον εγγονό του στο “ανδριλίκι”! Η κατακόρυφη αύξηση παρόμοιων αποκρουστικών εγκλημάτων εναντίον κοριτσιών και γυναικών ανά το Παγκόσμιο, έχει άμεση σχέση με την εύκολα προσβάσιμη πορνογραφία στο Internet, η οποία βρίσκεται σήμερα στη τρίτη θέση των πιο προσοδοφόρων νόμιμων πηγών πλουτισμού, (μετά από τη βιομηχανία όπλων και τη φαρμακευτική βιομηχανία!) και η οποία διατηρεί τη θέση της στην αγορά, και το ενδιαφέρον του κοινού της, με την κλιμακωτή αύξηση της σκληρότητας των εικόνων της, δίνοντας έμπνευση και δικαιολογία στους θύτες που δρουν ενάντια σε παιδιά και γυναίκες, και διαμορφώνοντας τη σεξουαλική ταυτότητα και αγοριών και κοριτσιών. Πράγμα που με τη σειρά του δυναμώνει τη Πατριαρχία, που στο Δυτικό κόσμο, βρίσκει έκφραση στους αμέτρητους εξευτελισμούς γυναικών μέσα στη pop κουλτούρα. Όλα τα πιο πάνω, έχουν γυρίσει το ρολόι πίσω: έχουν μετατρέψει ξανά και με τον πιο απενοχοποιημένο τρόπο, τις γυναίκες σε εργαλεία, και έχουν εγκλωβίσει και τους άντρες σε περιοριστικούς Νeanderthal ρόλους, ενώ έχουν απο-ιεροποιήσει πλήρως την ερωτική πράξη, μετατρέποντας την σε διεκπεραιωτική μονομερή εκτόνωση, αποκλειστικό ανδρικό δικαίωμα και προνόμιο (έτσι ακριβώς όπως και στο Game of Thrones, στα πορνό, κλπ.) Η rape culture (“κουλτούρα βιασμών”) είναι το χαραχτηριστικό της εποχής μας άλλωστε. Δεν είναι τυχαίο ας πούμε το γεγονός ότι η Αγγλική αστυνομία γύρισε πρόσφατα βίντεο (βλ. “Sexual Consent and Τea”), για να διδαξει στους άντρες τα αυτονόητα. Μεταξύ άλλων και το πως όταν μια γυναίκα είναι αναίσθητη, καλό είναι να μην τη βιάσουν… (Προφανώς, υπάρχουν πολλοί Bill Cosby εκεί έξω…)
Τι αντιστάσεις νάχει αλήθεια ένα αγόρι, όταν μεγαλώνει μέσα σε ένα κόσμο που του επιβεβαιώνει από παντού το μήνυμα πως οι γυναίκες δεν είναι στην ουσία άνθρωποι, παρά σκόρπια ξεκάρφωτα μέλη που δικαιούται να εξαγοράσει ή να αρπάξει με τη βία και να χρησιμοποιήσει όπως και για όσο θέλει, σαν νάταν πράγματα; Και τι ελπίδες έχει και το κορίτσι να δει τον ίδιο τον εαυτό του σαν κάτι που έχει αξία, φωνή, δικαίωμα επιλογής, αξιοπρέπεια, δύναμη (πέρα από αυτή που εκφράζει με το σώμα της, και το ντύσιμο της, και πέρα από αυτή θα της δοθεί από κάποιον άντρα ακριβώς για το σώμα και το ντύσιμο της); Ειδικά στις γενιές των νέων που μεγάλωσαν με το Internet: Αγόρια εθισμένα στο πορνό και το μισογενισμό των video games, των comics, της hip-hop μουσικής, των video clips, της “νέας” τηλεόρασης. Κι ύστερα άντρες που δε θα μεγαλώσουν ποτέ, γιατί κανείς, πουθενά, και ποτέ, δε θα τους το ζητήσει να το κάνουν. Κορίτσια με ασχημάτιστο αυτοσυναίσθημα, που το μαθαίνουν από νωρίς το μάθημα τους πως δεν είναι παρά σώματα με ημερομηνία λήξης, και που γυρεύουν αδιάκοπα την αυτοεπιβεβαίωση στην αντρική ματιά – γιατί το ξέρουν πως δε θα έχουν έτσι κι αλλιώς την αγάπη. Που ξεδιψούν την ανάγκη τους για λίγη προσοχή, μέσα από την διαρκή έκθεση στα social media. Κι ύστερα γυναίκες τσακισμένες, που παραδίδουν το δικαίωμα επιλογής που έχει το κάθε ανθρώπινο πλάσμα, σε χέρια κατώτερων τους αντρών, θυματοποιώντας και οι ίδιες τους εαυτούς τους, αφού φοβούνται να πουν “όχι” σε όσα δεν τους αρέσουν, σε όσα τις περιορίζουν, μειώνουν, προσβάλουν, πληγώνουν, εξευτελίζουν, κακοποιούν. Για να μην μείνουν μόνες, για να μην φανούν “ψυχρές”, ανέραστες (οι μεγαλύτεροι φόβοι για τη σύγχρονη γυναίκα…)
Πως λοιπόν να μην γίνεται εθιστική η παρακολούθηση των καινούργιων τηλεοπτικών σειρών και ταινιών, αφού επιβεβαιώνουν ακριβώς αυτούς τους στέρεους μύθους;
Κι αν η νέα pop κουλτούρα είναι σημάδι πως ζούμε σ’ ένα άρρωστο κόσμο, ετοιμαστείτε. Ο ασθενής θα χειροτερέψει…
***
Από τον Hitchcock στο Game of Thrones – Art & Words Copyright © Fanitsa Petrou. All Rights Reserved. Any unauthorized use – copying, publishing, printing, reselling, etc – will lead to legal implications.
Διαβάστε επίσης: Η Γενιά του Κοριτσιού με το Μουστάκι.
